Prawa pacjenta
W polityce zdrowotnej wyróżnia się dwie kategorie praw pacjenta: – prawa o charakterze społecznym (regulują relacje pacjent – państwo/władza publiczna), – prawa o charakterze podmiotowym (prawa indywidualne pacjenta).
Prawa pacjenta w polskim systemie prawnym uregulowane są w szczególności w Ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, która obowiązuje od 5 czerwca 2009 r. Ustawa ta wyodrębnia następujące ogólne i szczegółowe prawa pacjenta:
1. prawo do świadczeń zdrowotnych:
a) odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej,
b) do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń,
c) do zasięgnięcia opinii innego lekarza, pielęgniarki, położnej lub zwołania konsylium lekarskiego,
d) do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia;
2. prawo do informacji:
a) o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, w tym żądania pełnej informacji,
b) o stanie zdrowia w zakresie koniecznym do sprawowania opieki pielęgnacyjnej,
c) o stanie zdrowia w zakresie niezbędnym do wyrażenia zgody na wykonanie zabiegu medycznego,
d) o prawach pacjenta,
e) o rodzaju i zakresie udzielanych przez dany podmiot świadczeń zdrowotnych;
3. prawo żądania nieudzielania przez lekarza informacji w zakresie wskazanym przez pacjenta;
4. prawo przedstawienia lekarzowi swojego zdania w zakresie otrzymanych informacji;
5. prawo do dostatecznie wczesnej informacji o zamiarze odstąpienia przez lekarza od leczenia;
6. prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych;
7. prawo do wyrażania zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych;
8. prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta;
9. prawo do umierania w spokoju i godności;
10. prawo do świadczeń zapewniających łagodzenie bólu i innych cierpień w stanie terminalnym;
11. prawo dostępu do dokumentacji medycznej;
12. prawo pacjenta do zgłaszania sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza;
13. prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego:
a) do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami,
b) do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej,
c) do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej nad pacjentką w warunkach ciąży, porodu i połogu;
14. prawo do opieki duszpasterskiej;
15. prawo do przechowania rzeczy wartościowych w depozycie;
16. prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Pacjenta.
Z prawami pacjenta wiąże się też nieformalny dokument pozarządowy – Europejska Karta Praw Pacjentów – sporządzony w 2002 r. przez organizację Active Citizenship Network we współpracy z 12 organizacjami z różnych krajów Unii Europejskiej. Zawiera on 17 praw pacjentów, które łącznie prowadzą do zagwarantowania „wysokiego poziomu ochrony ludzkiego zdrowia” (art. 35 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej) i do zapewnienia wysokiej jakości usług dostarczanych przez różne systemy ochrony zdrowia w Europie. Prawa te są następujące:
1. prawo do profilaktyki;
2. prawo dostępu do opieki medycznej;
3. prawo do informacji – każdemu pacjentowi przysługuje prawo dostępu do wszelkich informacji dotyczących jego stanu zdrowia, przysługujących mu świadczeń medycznych, sposobu korzystania z nich oraz wszystkiego, co jest dostępne dzięki badaniom naukowym i innowacjom technologicznym;
4. prawo do wyrażenia zgody – każda osoba ma prawo dostępu do wszelkich informacji, które mogłyby jej umożliwić aktywne uczestniczenie w decyzjach dotyczących jej zdrowia. Posiadanie takiej informacji jest warunkiem wstępnym dla podjęcia jakichkolwiek kroków w dziedzinie leczenia, w tym uczestnictwa w badaniach naukowych;
5. prawo do wolnego wyboru – każda osoba ma prawo wolnego wyboru procedury leczenia oraz świadczeniodawców na podstawie rzetelnej informacji;
6. prawo do prywatności i poufności;
7. prawo do poszanowania czasu pacjenta;
8. prawo o przestrzeganiu norm jakościowych;
9. prawo do bezpieczeństwa;
10. prawo do innowacji – każda osoba ma prawo dostępu do innowacji, w tym do procedur diagnostycznych, zgodnie z normami międzynarodowymi i niezależnie od względów ekonomicznych czy finansowych;
11. prawo do unikania niepotrzebnego cierpienia i bólu;
12. prawo do leczenia dostosowanego do potrzeb;
13. prawo do zażaleń – każda osoba ma prawo do składania zażaleń zawsze, gdy doznała jakiegokolwiek uszczerbku, oraz prawo do uzyskania odpowiedzi lub innej informacji zwrotnej;
14. prawo do rekompensaty – każda osoba ma prawo do otrzymania odpowiedniego odszkodowania w rozsądnie krótkim czasie, jeśli doznała krzywdy fizycznej, moralnej lub psychicznej spowodowanej źle prowadzonym leczeniem;
15. prawo do podejmowania działań leżących w interesie ogółu;
16. prawo do działalności na rzecz przysługujących pacjentom praw;
17. prawo do uczestnictwa w kształtowaniu polityki zdrowotnej.